Sosyal Medya Kullanımının Gençler Üzerindeki Psikolojik Etkileri

Son yıllarda yapılan araştırmalar, özellikle gençler arasında sosyal medya kullanımının artmasının anksiyete, depresyon ve beden algısı bozukluklarına zemin hazırladığını göstermektedir. Psikiyatri Uzmanı Prof. Dr. Hakan Türkçapar, gençler arasında bilinçsizce devam eden beğeni rekabetinin psikolojik sağlığı ciddi şekilde tehdit ettiğini vurgulamaktadır.

Bilimsel bulgular, sosyal medyanın insan psikolojisi üzerindeki olumsuz etkilerinin artık varsayımdan öteye geçtiğini ortaya koyuyor. Türkiye’de 2019 yılında lise ve üniversite öğrencileri ile çalışan bireyler üzerinde gerçekleştirilen bir çalışmada, sosyal medya bağımlılığı arttıkça anksiyete ve depresyon belirtilerinin de yükseldiği tespit edilmiştir. Araştırmada, kullanıcıların sosyal medyada geçirdiği her ek dakikanın psikolojik sorun yaşama riskini artırdığı saptanmıştır. Bu veriler ışığında sosyal medya bağımlılığının sadece aşırı bir alışkanlık değil, aynı zamanda önemli bir ruh sağlığı problemi olduğu anlaşılmaktadır.

Sorunun Kaynağı Nedir?

Sosyal medya platformları, özellikle Instagram, beğeni sistemini gençlerin kişisel değerlerini beğeni sayısıyla özdeşleştirecek şekilde tasarlamıştır. Pittsburgh Üniversitesi’nde 1.787 genç yetişkin üzerinde yapılan araştırma, sosyal medyayı sık kullananların depresyon riskinin 2,7 kat; en uzun süre kullananların ise 1,7 kat daha fazla olduğunu göstermiştir. Facebook’un 2021’de sızdırılan iç raporu da benzer sonuçlar sunmaktadır: İngiltere’de gençlerin %13’ü Instagram nedeniyle intihar düşüncesi yaşamış, ABD’de ise %6’sı depresyon ve kaygı sorunlarını Instagram’a bağlamıştır. Ayrıca gençlerin yaklaşık üçte biri olumsuz beden algısına sahiptir.

Beğeni Rekabetinin Döngüsü

Beğeni beklentisi, psikolojik etkisini karmaşık bir döngüyle ortaya koyar. Gençler paylaşımlarının aldığı beğeniyi sürekli kontrol eder (haftada ortalama 30 kez hesaplarına bakmaktadırlar). Beğeni sayısı düşük olduğunda bunu kişisel bir başarısızlık olarak algılar, sonraki paylaşımlar için daha fazla filtreleme ve düzenleme yaparak “mükemmel” görüntüyü yaratmaya çalışırlar. Zamanla sosyal medyada sergiledikleri idealize edilmiş versiyonun gerçek benlikleri olduğunu düşünürler. Ancak gerçek benlik ile beğeniler arasındaki uyumsuzluk derin bir boşluk hissi yaratır.

Genç Kızlar Daha Fazla Etkileniyor

Araştırmalar, genç kızların sosyal medya baskısına genç erkeklere kıyasla daha fazla maruz kaldığını ortaya koymaktadır. Kızlar kendilerini arkadaşlarıyla daha sık karşılaştırmakta ve filtrelenmiş kusursuz görüntülerden kaynaklanan yetersizlik hissi daha yaygındır. 10-15 yaş arası, günde bir saatten fazla Instagram kullanan kızların mutluluk düzeyleri daha düşüktür. Olumsuz beden algısı ise yeme bozukluklarına yol açmakta ve COVID-19 salgını sürecinde bu sorunlar daha da ağırlaşmıştır.

Sistem Kasıtlı Olarak Böyle Tasarlanmıştır

Bu durum gençlerin zayıflığına değil, sosyal medya platformlarının tasarımına bağlıdır. Beğeni mekanizması, kullanıcı katılımını artırmak ve böylece reklam gelirlerini maksimize etmek amacıyla bilinçli olarak kurgulanmıştır. Temel mantık şudur: “Bir genci ne kadar çok beğeni almaya çekebilirsem ve ne kadar sık hesabını kontrol ettirirsem, o kadar çok veri toplayabilir ve reklam imkânı yaratabilirim.” Ne yazık ki, bu kâr modeli gençlerin ruh sağlığını göz ardı etmektedir.

Çözüm Önerileri

Uzmanlar iki temel öneri sunmaktadır:

• Sosyal medyanın bilinçli kullanımı: Paylaşım yaparken “neden paylaşıyorum?” sorusunu sormak ve körü körüne beğeni beklentisinin farkında olmak.
• Ekran süresinin sınırlandırılması: Günlük kullanımın 120 dakikayı (2 saat) aşmaması.

Ancak esas çözüm, platformların algoritmalarını gençlerin ruh sağlığını gözeterek yeniden tasarlaması ve bu konuda kamu otoritelerinin düzenleyici rol üstlenmesidir. Milyonlarca genç, sistemin mağduru değil, bilinçli ve sağlıklı kullanıcılar olarak yetiştirilmelidir. Unutulmamalıdır ki aşırı beğeni beklentisinin psikolojik maliyeti yalnızca bireysel değil, toplumsal bir sorundur.